Ang Pagkahanaw sa atong Kanhiayng Kultura
Ni Felix B. Daray
(napatik sa Manila Bulletin sa Bisaya Magazine, Nob, 9,2016)
Usa ka gabii dihang nahiuli ko sa Bohol, midalikyat kog suroy ubos sa among karaang balay. Hayag ang kagabihon; daktol ang buwan. Mihangad ko ug gitutokan ang iyang kahayag. Mikuhit sa akong panan-aw ang mga langgam nga nag-utaw-utaw sa ibabaw; dihay miagik-ik, may mikupokupo sa sanga sa lansones, may mga bunga nga nangahulog. Milantaw kog balik ug daw gisanapan sa lunhawng panganod ang bulan. Mopid-ok unya mobalik ra usab ug dan-ang ang iyang bulawanong silaw.
”Kaanindot ug katahom sa bulan,” nakatuaw ko sa hilom. Nanumbalik ang akong panahon sa kabatan-on nga sama niini, madungog nako ang tinagingting sa gitara uban sa mananoyng awit nga “bulan pagkatahom mo, sama ka maanyag nga bulak nga akong gimahal, pagkaanindot sa imong silaw” gikan sa mga nagharana. Kini ang sagad buhaton sa mga ulitawo sa pagpadayag sa ilang gugma sa mga bulak niadtong panahon sa nag-ulitawhay pa ako, mga tuig 1960. Nahinumdom ko sa awit nga Carmela, Matud Nila ug Tirana nga sagad maoy awiton sa akong Nanay diha sa among balay kay mahiligon to siyag kanta. Ug kon dunay mga programa o hikay-hikay sa among barangay, moapil gyod to siyag kanta. Karon, wala na, nasalibongan sa mga modernong awit, nga usahay morag saba paminawon..
Midalikyat kog pungko ilawom sa kasagingan. Akong gianinaw ang palibot. Ug unya nadungog ko ang lagubo sa tugtog sa sound system kay adunay disko sa barangay, Disperas diay kadto sa pista. Misilip ko sa unahan kay lagi malantaw ra man sa akong nahimutangan ang plasa diin didto ipahigayon ang kalingawan. Midan-ang ang nagkalainlaing kolor sa mga suga nga nagtuliyok ug nagkidlapkidlap.
Mipaingon kos karsada. Gikasugat nako ang panon sa mga batan-on. “Maayong gabii, ‘Kol,’ maayong gabii Tiyo” sunod-sunod nga pangayo nilag katahuran. Diha pay lain nga miingon, maayong gabii Tay. Nahiuknol ko kay ‘tay’ ug kol naman sa itahod nila sa mga tigulang. Sa kami pay mga batan-on Manong, Manoy o Ingko man ang among itahod. Pagkalain na gyod sa panahon karon.
Akong nahinumdoman nga sa mga tuig 1960, ang Komparsa ni Pedro Tapay sa barangay Canangcaan sa lungsod sa Corella, maoy mosilbi sa sayawan. Kinaham ug sagunson ang tugtog nga sweet music diin magginaksanay ang mga nanayaw. Magpulipulig panayaw pinaagi sa rebon, “ang mosayaw karon pula,” tuaw sa anawnser. Maoy mopasagadsad sa ilang mga tiil ang taliwtiw nga tingog sa trumpet, ang siyaok sa saksopon ug daw morag basag nga tingog sa trombon, uban sa linagobo sa drum.
Sa atong panahon karon, gihulipan sa mga kanta nga morag saba paminawon, ang kantang, classics jazz, rap ug uban pa morag siyagit ug way tuno. Apan mao kini ang uso ning high tek nga panahon. Halos dili mahimulag ang selpon kay siging nagteksteks. Ang kadaghanan sa mga bata-on karon naadik sa internet sa mga dulang Dota ug Crosfire.
Nahanaw na ang mga awit nga Kundiman kun mga kanta sa gugma, mga banikanhong awit ug mga haranang, lumad Binisayang Sinugbuanon. Dili na nato masud-ong ang kaanyag sa bulan kay gisalimbongan na sa kahayag sa sugang de kuryente, ug sulaw nga siga sa mga sakyanan, ug street lights. Kon dulom, wa na nato gilantaw ug gisud-ong ang kaanyag sa nagkidlap-kidlap nga siga sa mga mata sa kagabihon –ang kabituonan. Dili na nato makita ang mga nangharana, dili na madungog ang mga awit sa gugma ug tinaginting sa gitara; kay didto sa nagyampungad sa bediokehan ug sa diskohan ang mga batan-on.
Kining mga kulturang Pilipinhon mangahanaw ba gyod kini sa dayon? Sama ba kaha kini sa kahayag sa buwan nga usahay salimbongan sa mga panganod apan unya mobalik ang bulawanong kahayag? O sama ba kaha sa akong kabatan-on nga dili gyod mobalik kay motunod na sa kasadpan?
Ni Felix B. Daray
(napatik sa Manila Bulletin sa Bisaya Magazine, Nob, 9,2016)Usa ka gabii dihang nahiuli ko sa Bohol, midalikyat kog suroy ubos sa among karaang balay. Hayag ang kagabihon; daktol ang buwan. Mihangad ko ug gitutokan ang iyang kahayag. Mikuhit sa akong panan-aw ang mga langgam nga nag-utaw-utaw sa ibabaw; dihay miagik-ik, may mikupokupo sa sanga sa lansones, may mga bunga nga nangahulog. Milantaw kog balik ug daw gisanapan sa lunhawng panganod ang bulan. Mopid-ok unya mobalik ra usab ug dan-ang ang iyang bulawanong silaw.
”Kaanindot ug katahom sa bulan,” nakatuaw ko sa hilom. Nanumbalik ang akong panahon sa kabatan-on nga sama niini, madungog nako ang tinagingting sa gitara uban sa mananoyng awit nga “bulan pagkatahom mo, sama ka maanyag nga bulak nga akong gimahal, pagkaanindot sa imong silaw” gikan sa mga nagharana. Kini ang sagad buhaton sa mga ulitawo sa pagpadayag sa ilang gugma sa mga bulak niadtong panahon sa nag-ulitawhay pa ako, mga tuig 1960. Nahinumdom ko sa awit nga Carmela, Matud Nila ug Tirana nga sagad maoy awiton sa akong Nanay diha sa among balay kay mahiligon to siyag kanta. Ug kon dunay mga programa o hikay-hikay sa among barangay, moapil gyod to siyag kanta. Karon, wala na, nasalibongan sa mga modernong awit, nga usahay morag saba paminawon..
Midalikyat kog pungko ilawom sa kasagingan. Akong gianinaw ang palibot. Ug unya nadungog ko ang lagubo sa tugtog sa sound system kay adunay disko sa barangay, Disperas diay kadto sa pista. Misilip ko sa unahan kay lagi malantaw ra man sa akong nahimutangan ang plasa diin didto ipahigayon ang kalingawan. Midan-ang ang nagkalainlaing kolor sa mga suga nga nagtuliyok ug nagkidlapkidlap.
Mipaingon kos karsada. Gikasugat nako ang panon sa mga batan-on. “Maayong gabii, ‘Kol,’ maayong gabii Tiyo” sunod-sunod nga pangayo nilag katahuran. Diha pay lain nga miingon, maayong gabii Tay. Nahiuknol ko kay ‘tay’ ug kol naman sa itahod nila sa mga tigulang. Sa kami pay mga batan-on Manong, Manoy o Ingko man ang among itahod. Pagkalain na gyod sa panahon karon.
Akong nahinumdoman nga sa mga tuig 1960, ang Komparsa ni Pedro Tapay sa barangay Canangcaan sa lungsod sa Corella, maoy mosilbi sa sayawan. Kinaham ug sagunson ang tugtog nga sweet music diin magginaksanay ang mga nanayaw. Magpulipulig panayaw pinaagi sa rebon, “ang mosayaw karon pula,” tuaw sa anawnser. Maoy mopasagadsad sa ilang mga tiil ang taliwtiw nga tingog sa trumpet, ang siyaok sa saksopon ug daw morag basag nga tingog sa trombon, uban sa linagobo sa drum.
Sa atong panahon karon, gihulipan sa mga kanta nga morag saba paminawon, ang kantang, classics jazz, rap ug uban pa morag siyagit ug way tuno. Apan mao kini ang uso ning high tek nga panahon. Halos dili mahimulag ang selpon kay siging nagteksteks. Ang kadaghanan sa mga bata-on karon naadik sa internet sa mga dulang Dota ug Crosfire.
Nahanaw na ang mga awit nga Kundiman kun mga kanta sa gugma, mga banikanhong awit ug mga haranang, lumad Binisayang Sinugbuanon. Dili na nato masud-ong ang kaanyag sa bulan kay gisalimbongan na sa kahayag sa sugang de kuryente, ug sulaw nga siga sa mga sakyanan, ug street lights. Kon dulom, wa na nato gilantaw ug gisud-ong ang kaanyag sa nagkidlap-kidlap nga siga sa mga mata sa kagabihon –ang kabituonan. Dili na nato makita ang mga nangharana, dili na madungog ang mga awit sa gugma ug tinaginting sa gitara; kay didto sa nagyampungad sa bediokehan ug sa diskohan ang mga batan-on.
Kining mga kulturang Pilipinhon mangahanaw ba gyod kini sa dayon? Sama ba kaha kini sa kahayag sa buwan nga usahay salimbongan sa mga panganod apan unya mobalik ang bulawanong kahayag? O sama ba kaha sa akong kabatan-on nga dili gyod mobalik kay motunod na sa kasadpan?
Mga Komento
Mag-post ng isang Komento