Bismag: Gikahimut-an sa Aplaya Elementary School

Ang Evolution sa Isla sa Bohol

Gihubad sa Binisaya ni FELIX B. DARAY

(Kini usa ka  dokumentadong eksibit sa National Museum, Bohol Branch sa  Tagbilaran City nga akong nahagpat niadtong Abril 2, 2018)

Ang isla sa Bohol nasugod pa niadtong Crustaceous Period, (mga 65 ngadto sa 140 milyon ka tuig), subay sa Habagatang utlanan sa Pilipinas. Ang Bohol niadtong panahona, naglubog sa tubig sa dagat, gawas lamang sa bukid  sa Malibalibod ug ang kasikbit nga lugar dapit sa Alicia. Ang bato nga gitawag og Metamorphic or schist, nagpaila nga mao pay yuta nga migimaw sa Bohol.

Sa pagkahuman sa Crustaceous Period, ang Amihanang dapit misugod nag gimaw pinaagi sa hinay-hinayng pagbuga sa laba gikan sa mga bolkan. Sa migahi na ang laba o volcanics rocks, nagtipun-og kini. Dihay mga bato nga migahi nga gitawag og ultramatic or serpintinite nga bato. Daghang guang sa mga bato ang mibanig sa Duero, Alicia, Dagohoy ug Mabini.

Sa pagsugod sa Tertiary Period, (mga 60 milyon ka tuig ang milabay) ang yutang naporma nagapadayon pagdako ug hinayng mitaas bunga sa intrusion of plutonic igneous rocks nga gitawag og Diorite nga makitga karon sa lungsod sa Talibon.

Ang pagtubo sa isla, mihunong mga milyon ka tuig ang milabay gikan sa Eocene ngadto sa Oligocene Epoch, (mga 55 ngadto sa 22 ka milyon ka tuig) pero nagpadayon sa kinasugdanan sa Miocene Epoch, (mga 22 milyon ka tuig). Niining panahona, ang pagdakos  yuta sa isla gumikan sa nagapadayong pagbuga sa mga bulkan og laba. Kining migahing mga bato nahimong anapog o limestone; gitawag sa scientific name nga andesite. Kining maong mga bato makita sa halapad nga kayutaan sa Jagna, Anda ug parte sa Candijay.

Sa samang paagi, midako ug milapad ang isla resulta sa sedimentation o paglugdang sa nagkadaiyang mga bato  sama sa anapog o limestone, marl, shale, sandstone dala sa baha, ulan ug kainit sa panahon. Niadtong panahona, katunga na sa isla sa Bohol, ang silangang dapit nga may mikanap nang yuta  nga milabaw sa dagat o above sea level

Sa panahon sa Early Pliocene, (mga 5 milyon ka tuig ang milabay) ang Habagatang dapit  sa Bohol, nailalom pa sa tubig ug nagsugod og gawas ang anapog nga bato nga mikanap sa lungsod sa Sierra Bollunes. Ang mga baga ug halapad nga batong anapog naa sa Garcia Hernandez, Anda Peninsula og parte sa Jagna ug Pilar.

Sa ulahing Pliocene ngadto sa Pliestocene, (mga 2.5 ngadto sa 1.8 milyon ka tuig) ang isla sa Bohol naporma na sa iya karon nga configuration nga medyo lingin o oblong. Kini usab ang resulta sa pagtaas sa mga lugar nga naghumol sa tubig samtang nagapadayon ang disposition sa conglomerate o pagsagolsagol sa nagkakadaiyang mga bato diha sa karong lungsod sa Mabini ug ang pagbanig sa lawod nga anapog nga  gitawag og Maribojoc limestone. Niadtong panahona inanayng nahimugso ang morag gikulob nga kawa o cone shape nga mga bungtod ang--- Chocolate Hills.

Atong makita karon nga ang batong anapog o limestone mitabon sa halos katunga sa isla sa Bohol. Mao bitaw nga ang isla sa Bohol giingon nga, “batoong juta.”