Ang Evolution sa Isla sa Bohol Gihubad sa Binisaya ni FELIX B. DARAY (Kini usa ka dokumentadong eksibit sa National Museum, Bohol Branch sa Tagbilaran City nga akong nahagpat niadtong Abril 2, 2018) Ang isla sa Bohol nasugod pa niadtong Crustaceous Period , (mga 65 ngadto sa 140 milyon ka tuig), subay sa Habagatang utlanan sa Pilipinas. Ang Bohol niadtong panahona, naglubog sa tubig sa dagat, gawas lamang sa bukid sa Malibalibod ug ang kasikbit nga lugar dapit sa Alicia. Ang bato nga gitawag og Metamorphic or schist , nagpaila nga mao pay yuta nga migimaw sa Bohol. Sa pagkahuman sa Crustaceous Period , ang Amihanang dapit misugod nag gimaw pinaagi sa hinay-hinayng pagbuga sa laba gikan sa mga bolkan. Sa migahi na ang laba o volcanics rocks , nagtipun-og kini. Dihay mga bato nga migahi nga gitawag og ultramatic or serpintinite nga bato. Daghang guang sa mga bato ang mibanig sa Duero, Alicia, Dagohoy ug Mabini. Sa pagsugod sa Tertiary Period , (mga 60 milyon ka tuig
Mga Post
Balik-lantaw sa Inabanga, Bohol
Balik-lantaw sa Inabanga, Bohol Ni FELIX B. DARAY If you want to understand today, you will have to search yesterday.---Pearl Buck Sa kanhiayng panahon sa wala pa mahiabot ang mga Espanyol sa Pilipinas, diha nay mga lumad nga nagpuyo sa daplin sa bukana sa dakong suba nga mibuga sa dagat nga nag-uwang sa Cebu ug Bohol. Nindot pa kaayo ang kinaiyahan, diin lab-as pa ang mga kasapaan ug kahanginan. Way pay polusyon ug hugaw ang atong kadagatan. Bugnaw kaayong langoylangoyan sa bukana diin nagtimbog ang tubig sa dagat ug suba. Ilang gikahadlokan nga adunay malumos ug adunay di na makita kay gitukob sa buaya. Giingon nga matag tuig ang suba mangayo og ‘abang’ mao nga gitawag nila ug Suba sa ‘Inabangan.’ Ug sa pagligid sa mga katuigan gitawag ang lugar og Inabanga. Sa dihang napundar na ang unang hugpong- sa-pumuluyo o first settlement sa mga Espanyol sa Cebu nidtong 1596, mipadal
Bismag: Gikahimut-an sa Aplaya Elementary School
Bismag: Gikahimut-an sa Aplaya Elementary School Ni FELIX B. DARAY Mainiton ug maabiabihong pahiyom ang ilang gisugat kanako sa kanhi kong mga kaubang magtutudlo niadtong Mayo 31, 2017, dihang nahibalik ko sa Aplaya Elementary School sa Digos City Division diin ako nagretiro niadtong Enero 2012, lima ka tuig nang milabay. Apan ang gikahimut-ag maayo mao ang dalang 78 ka kopyang Bisaya magazine nga gisaad kong i- donate sa eskuylahan. “Kining mga magazine magamit gyod sa mga Grade 2 ug Grade 3 para sa dugang basahon o supplementary reading materials sa pagtudlo, gamit ang Mother Tongue, sa karong K-12 Programa sa DepEd,” pasabot nako sa ila. “ Salamat gyod Sir,” tubag nila samtang nag-iyahay og bira aron makasilip sa magazine , kay matod pa nila, wa na sila karon kakita ani sa mga bookstore. “Ako man gani, molighot kog adto sa Manila Bulletin Office sa Davao aron lang makapalit labi nag naay napatik nga tampo,” ingon nako, samtang
Si Cabang: Irong Bayani Si Cabang: Irong Bayani Ni Felix B. Daray ( napatik sa Bisaya, Hulyo 3, 2013) Ang iro giila nga pinakamahigalaon nga hayop o most friendly animal . Inig abot nimo sa balay gikan sa imong lakaw, malipayon kaayo nga mokitiw-kitiw ang ikog ug molukso-lukso sa kahinagop. Dili madinumtanon. Kon imong bunalan kay nakasala, pagka taod-taod, mokitiw ang ikog kon imong tawagon. Ang German Sheperd , gimanso sa mga army nga sniper sa bomba. Atong makita sa mga terminal nga maoy pasimhoton sa mga bagahe. Kadtong dagko nga iro nga gitawag og Polish dog , gihimo nga security sa mga dato kay kaya nilang pakaonon ug karne. Atong mahinumdoman kadtong iro nga si Saver nga sikat kaayo sa TV kay daghan og tricks nga mahimo ug masugo pa gyod. Daghang paagi, maingon ta nga makatabang ang iro gawas nga mobantay sa atong balay. Atong tukion karon ang makasaysayang si Cabang nga nahimon
Ang Nahikalimtang Biyahe ni Jose Rizal
Ang Nahikalimtang Biyahe ni Jose Rizal Ni FELIX B. DARAY Usa sa mga hiyas ni Jose Rizal mao ang iyang pagka adventurous o pagkabiyahedor. Nahiabot siya sa nagkalaing-laing lugar sa Europa diin siya nagtungha sa mga notadong unibersidad, nagsulat og mga libro ug mga nobela, ug hangtod nanambal siya sa mata. Sa dihang nahibalik siya sa Pilipinas niadtong 1892 gikan sa Hongkong. Gitukod niya ang Liga Filipina usa ka sosyal nga asosasyon, ug gituohan sa mga Espanyol nga subersibong kalihokan batok kanila. Gisilotan siya ug gi- exile sa Dapitan, Zamboaga del Sur, niadtong Hulyo 7, 1892. Didto, nagtudlo siya sa mga kabataaan ug nagpraktis sa iyang propesyon, ang pagpanambal sa mga sakit sa mata. Nagbuhat siyag irrigation ug nagtudlo bahin sa panguma diin gikahimut-an siyag maayo. Ang iyang kita sa pagpanambal gihatag sa lungsod para ipanindot sa lugar sama sa pagbutang og street light . Sa mga tunga- tunga sa tuig 1895, nagsulat siya s
Kulturang Nahanaw
Ang Pagkahanaw sa atong Kanhiayng Kultura Ni Felix B. Daray (napatik sa Manila Bulletin sa Bisaya Magazine, Nob, 9,2016) Usa ka gabii dihang nahiuli ko sa Bohol, midalikyat kog suroy ubos sa among karaang balay. Hayag ang kagabihon; daktol ang buwan. Mihangad ko ug gitutokan ang iyang kahayag. Mikuhit sa akong panan-aw ang mga langgam nga nag-utaw-utaw sa ibabaw; dihay miagik-ik, may mikupokupo sa sanga sa lansones, may mga bunga nga nangahulog. Milantaw kog balik ug daw gisanapan sa lunhawng panganod ang bulan. Mopid-ok unya mobalik ra usab ug dan-ang ang iyang bulawanong silaw. ”Kaanindot ug katahom sa bulan,” nakatuaw ko sa hilom. Nanumbalik ang akong panahon sa kabatan-on nga sama niini, madungog nako ang tinagingting sa gitara uban sa mananoyng awit nga “bulan pagkatahom mo, sama ka maanyag nga bulak nga akong gimahal, pagkaanindot sa imong silaw” gikan sa mga nagharana. Kini ang sagad buhaton sa mga ulitawo sa pagpadayag sa ilang gugma sa mga bulak nia
Ang Pagkahanaw sa atong Kanhiayng Kultura Ni Felix B. Daray (napatik sa Manila Bulletin sa Bisaya Magazine, Nob, 9,2016) Usa ka gabii dihang nahiuli ko sa Bohol, midalikyat kog suroy ubos sa among karaang balay. Hayag ang kagabihon; daktol ang buwan. Mihangad ko ug gitutokan ang iyang kahayag. Mikuhit sa akong panan-aw ang mga langgam nga nag-utaw-utaw sa ibabaw; dihay miagik-ik, may mikupokupo sa sanga sa lansones, may mga bunga nga nangahulog. Milantaw kog balik ug daw gisanapan sa lunhawng panganod ang bulan. Mopid-ok unya mobalik ra usab ug dan-ang ang iyang bulawanong silaw. ”Kaanindot ug katahom sa bulan,” nakatuaw ko sa hilom. Nanumbalik ang akong panahon sa kabatan-on nga sama niini, madungog nako ang tinagingting sa gitara uban sa mananoyng awit nga “bulan pagkatahom mo, sama ka maanyag nga bulak nga akong gimahal, pagkaanindot sa imong silaw” gikan sa mga nagharana. Kini ang sagad buhaton sa mga ulitawo sa pagpadayag sa ilang gugma sa mga bulak nia